Woensdag 1 november 2023

Onderwijs & Wetenschap

prof. dr. Nico van Straalen

Waarmee Homo 'sapiens' werd – de evolutie van de hersenen

Zijn onze cognitieve vermogens simpelweg ontstaan als een gevolg van het grote aantal neuronen en het nog grotere aantal synapsen? Of komen er andere principes bij kijken? Dat is een kernvraag voor de neurowetenschappen. Door te kijken naar de evolutionaire geschiedenis van het orgaan dat ons sapiens maakte kunnen we de vraag wellicht oplossen. Prof. dr. Nico van Straalen neemt u vanavond mee in de evolutie van de hersenen.

Over de evolutie van de hersenen zijn boekenkasten vol geschreven. Dat is logisch want het is de meest prangende vraag van ons bestaan: hoe zijn we sapiens geworden? De cognitieve afstand tussen ons en de primaten, zelfs de mensapen, is enorm. Die afstand moet wel toe te schrijven zijn aan de evolutie van onze hersenen, maar hoe is dat gebeurd? Onze hersenen zijn qua algemene bouw grotendeels hetzelfde als die van eenvoudige gewervelde dieren. Wij hebben vissenhersenen waarvan onderdelen gigantisch uitvergroot zijn. De vergroting van de neocortex is pas laat in de evolutie begonnen. De eerste rechtop lopende homininen, die zo'n 6,5 miljoen jaar geleden ontstonden uit een mensaapachtige voorouder, hadden hersenen die nauwelijks groter waren dan die van een chimpansee. Maar bij de overgang van Homo erectus (1,5 miljoen jaar oud) naar de recente mensensoorten, zien we opeens een grote sprong. Uit DNA-onderzoek blijkt dat veel veranderingen in de hersenen te maken hebben met mutaties in een gebied op chromosoom 1. Die veroorzaken een uitgestelde rijping en doorgezette groei van de hersenen. De mens wordt geboren met hersenen die niet alleen heel groot zijn maar ook erg 'jong'. Dat zou wel eens de sleutel tot onze cognitie kunnen zijn.

Professor Nico van Straalen was docent aan de Vrije Universiteit, waar hij onderwijs gaf in de opleidingen Biologie, Biomedische Wetenschappen, Gezondheid & Leven en Gezondheidswetenschappen. Hij is ecoloog, gespecialiseerd in evolutiebiologie, moleculaire ecologie, toxicologie en dierkunde, met speciale belangstelling voor de evolutie van de mens. Van Straalen was afdelingshoofd Ecologie en portefeuillehouder Onderwijs in het faculteitsbestuur. Hij schreef verschillende boeken over evolutiebiologie en wekelijkse columns over populair-wetenschappelijke onderwerpen.

De samenstellers van het Historisch Sprekers Archief hebben grote zorgvuldigheid betracht bij het verzamelen en citeren van de gegevens die hoofdzakelijk afkomstig zijn uit de archieven van de Koninklijke Industrieele Groote Club en eerder via de website openbaar gemaakte data. Mocht U een aan- of opmerking hebben over de teksten en/of afbeeldingen, dan verzoeken wij u contact op te nemen met de redactie via clubinfo@igc.nl.

Foto's: Archief Koninklijke IGC